قدمت فلز برنج در ایران: غنای تاریخی و صنعتی بی‌نظیر
در این مقاله، به بررسی قدمت فلز برنج در ایران و اهمیت آن در تاریخ و صنعت این سرزمین می‌پردازیم. فلز برنج از زمان‌های باستانی در ایران شناخته شده و در طول سال‌ها در صنایع مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. از اهمیت تاریخی و فرهنگی فلز برنج در ایران گرفته تا کاربردهای صنعتی و هنری آن، در این راهنما به شما پرداخته خواهد شد.
بخش ۱: قدمت تاریخی فلز برنج در ایران:
در این بخش، به تاریخچه و قدمت فلز برنج در ایران می‌پردازیم. از کشف و استخراج برنج در زمان‌های باستانی تا استفاده از آن در ساخت آثار هنری و عناصر معماری، هر یک از این دوره‌ها را به تفصیل بررسی خواهیم کرد
برای اولین بار، کلمه ی آلیاژ برنج در فرهنگنامه و واژه نامه عربی ـ فارسیِ کتاب البُلغه (تألیف سال ۴۳۸) است که آن را برابر واژه عربی «الشَّبَه» آورده است.
به نوشته ابو ریحان بیرونی، شَبَه، مسی است که از خوراندن توتیای مدبَّر (پرورده) بدان، چنان زرد می‌شود که به طلا شباهت می‌یابد و بدین روی آن را شبه (طلا) نامیده اند. این ترادف، یعنی آلیاژ برنج در زبان فارسی و شَبَه عربی در فرهنگ نامه های بعدی از جمله در اثر میدانی مورد تایید قرار گرفته است.
خواجه نصیرالدین طوسی گفته است که برنج را از مس و توتیای مدبّر می‌سازند «و مس باید که مُنَقّی ‘ باشد تا نیک زرد شود». و به گفته ابوالقاسم کاشانی، مورخ و دانشمند سده هشتم: «بهترین برنج، شامی بُوَد که نیک به زر ماننده باشد و تا اعتبار گرانی و سبکی (اندازه گیری چگالی) نکنند و در آتش نبرند از زر تمییز نکنند». او از میان «گوهرهای گداختنی» پس از طلا و نقره، برنج را لطیف‌ترین فلز می‌داند و بر آن است که هرچه را که بتوان با طلا و نقره ساخت، مانند اسباب و ظروف و اثاثه، با برنج نیز می‌توان ساخت.
بخش ۲: کاربردهای فلز برنج در صنایع مختلف:
در این بخش، به کاربردهای فلز برنج در صنایع مختلف می‌پردازیم. از استفاده در صنعت مسکن تا صنایع فلزی و الکترونیک، هر یک از کاربردهای مهم و متنوع فلز برنج را بررسی خواهیم کرد. همچنین، به کاربردهای هنری و صنایع دستی از فلز برنج نیز خواهیم پرداخت.
در ایران باستان، آلیاژ برنج برای ساختن وسایل بسیاری به کار می‌رفته است.و در اکتشافات اخیر آمده است، که کهن‌ترین وسایل برنجی ساخت ایران، محصول پایان سده ششم و آغاز سده هفتم مکتب خراسان است. برای ساختن این وسایل، از جمله آفتابه، گلاب پاش و سایر ظروف مورد نیاز منازل، ابتدا صفحات برنجی را با چکش شکل داده، سپس روی آن را حکاکی و با نقره ترصیع می‌کرده‌اند.
در اواسط دوره صفوی، از آلیاژ برنج ،ظروف ریخته‌گری زیبایی با دیواره های ضخیم می‌ساختند و برای تزیین، روی آن‌ها را حکاکی و قلمکاری می‌کردند. نام برخی اشیا نشان می‌دهد که آن‌ها را غالباً از آلیاژ فلز برنج می‌ساخته‌اند. در حدود ۷۰۰، مبارک شاه قواس، بِرِنگ، دَرا (= زنگ بزرگ) و جَرَس را مترادف خوانده است ،پس می‌توان نتیجه گرفت که در آن دوره زنگ‌ها را از برنج می‌ساخته اند. بَرَنجین و بَرَنجَن نیز به معنای دستبند و خلخال آمده است.
به نوشته انجو، این حلقه‌ها از طلا، نقره و دیگر فلزات ساخته می‌شده است، اما اشتقاق لغت، نشان می‌دهد که درگذشته دستبندها را اغلب از برنج می‌ساخته‌اند.ابوریحان بیرونی، در توضیح یکی از آن صورت‌ها که زهره را بدو نگارند، از زنی نشسته یاد می‌کند که «بر او طوق و جَلاجِل و دست برنجن و پای برنجن» است. جرس و دستبند هر دو برای صدای زنگ درآوردن ساخته شده است و این مطلب ثابت می‌کند که برنگ (قس تَرَنگ فارسی و درینگن آلمانی کهن و رینگ انگلیسی) نام ـ آوایی متعلق به پیش از اسلام است که به منظور وصف برنج به عنوان فلزی زنگدار ساخته شده و مانند کلمات «فلز زنگدار» آلمانی و «فلز زنگی» انگلیسی است که از سده‌های میانه (= قرن نهم) به آلیاژی با صدای زنگدار، اطلاق شده است.
بخش ۳: فرهنگ و هنر فلز برنج در ایران:
در این بخش، به ارتباط فلز برنج با فرهنگ و هنر ایران می‌پردازیم. از استفاده در ساخت تخته‌های نقاشی تا تزیینات معماری و جواهرات، اهمیت فلز برنج در صنعت هنری و زندگی روزمره مردم ایران را بررسی خواهیم کرد.
بخش ۴: حفظ و حراست از قدمت فلز برنج:
در این بخش، به اهمیت حفظ و حراست از قدمت فلز برنج در ایران می‌پردازیم. از روش‌های نگهداری و بازسازی آثار تاریخی تا ارزش گذاری و حفظ فرهنگ برنجسازی، هر یک از این موارد را به شما توضیح خواهیم داد.
نتیجه‌گیری:
در نهایت، با بررسی قدمت فلز برنج در ایران و شناخت اهمیت تاریخی و صنعتی آن، می‌توانیم به تقدیر از این فلز با ارزش و بی‌نظیر بپردازیم. از استفاده در صنایع مختلف تا برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهای فرهنگی، فلز برنج همچنان نقش بسزایی در صنعت و فرهنگ ایران ایفا می‌کند. با حفظ و حراست از این تاریخچه غنی، می‌توانیم به ارثی با ارزش برای نسل‌های آینده دست یابیم.